Ludność (1931). Według danych spisowych z 1931 r. województwo w granicach z 1939 r. zamieszkiwało 1.263,3 tys. osób. W 1931 r. jako język ojczysty deklarowało[3]: polski 66,9% mieszkańców (w miastach 55,4%, na wsi 70,8%), żydowski lub hebrajski 12,1% (w miastach 38,3%, na wsi 3,4%)[4], białoruski 16,3% (w miastach 1,9%, na wsi 21,1%), rosyjski 2,8% (w miastach 3,3%, na wsi 2,6%), litewski 1%, niemiecki 0,4%, ukraiński lub ruski 0,3%[5].
Terytorium i ludność po 1939. Obecne województwo podlaskie posiada mniejszą o 1/5 powierzchnię niż przedwojenne województwo białostockie. Obejmuje ono co prawda nowe tereny na zachodzie (dzisiejsze powiaty Łomża i Kolno), lecz w jego skład nie wchodzą przedwojenne tereny wschodnie województwa – skrawki powiatów augustowskiego, sokólskiego i bielskiego oraz prawie w całości powiaty grodzieński i wołkowyski, które w latach 1939–1941 i 1944–1991 należały do Związku Radzieckiego (w granicach republiki białoruskiej), od 1991 r. w granicach Białorusi. Przynależą one do obwodu grodzieńskiego i pokrywają się mniej więcej z obszarem rejonów brzostowickiego, grodzieńskiego z miastem Grodno, mostowskiego, świsłockiego, wołkowyskiego i zelwieńskiego[6]. Ponadto północny skrawek powiatu grodzieńskiego należał do Związku Radzieckiego w latach 1939–1940 (w granicach republiki białoruskiej) oraz 1940–1941 i 1944–1990 (w granicach republiki litewskiej), od 1990 r. w granicach Litwy. To obecnie rejon druskienicki w okręgu olickim[7].
W 1931 r. 40,1% ludności powiatów grodzieńskiego i wołkowyskiego deklarowała jako ojczysty język polski. Odsetek ludności polskiej na tych terenach zmniejszył się w przybliżeniu dwukrotnie w rezultacie: ludobójstwa, deportacji w głąb ZSRR i mobilizacji do wojska pod okupacją radziecką (1939–1941, 1944–1951), ludobójstwa pod okupacją niemiecką (1941–1944), a następnie w wyniku przesiedlenia przez władze radzieckie na ziemie zachodnie i północne Polski (1944–1959). Według białoruskiego spisu z 2009 r. Polacy stanowili 22% mieszkańców wymienionych rejonów w obwodzie grodzieńskim. Według litewskiego spisu z 2011 r. stanowili zaś 3,5% ludności rejonu druskienickiego.
W obecnym województwie podlaskim z podobnych powodów oraz w wyniku popieranej przez władze komunistyczne emigracji po wojnie nie występuje mniejszość żydowska. W wyniku ewakuacji i masowych ucieczek ludności niemieckiej na Zachód pod koniec wojny oraz deportacji do ZSRR w 1945 r. zanikła także mniejszość niemiecka. Według polskiego spisu z roku 2011 niewiele za to zmniejszyła się populacja mniejszości białoruskiej, stanowiącej 3,2% ludności województwa (wobec 5,5% mieszkańców zachodnich powiatów województwa białostockiego przed wojną, skupionych głównie w powiecie bielskim). Spadek liczby Białorusinów w zachodnich powiatach był skutkiem przesiedleń do ZSRR w latach 1944–1946. Za to na podobnym poziomie pozostał odsetek ludności litewskiej, zamieszkującej głównie przedwojenny powiat suwalski (0,4% ludności obecnego województwa) oraz ludności ukraińskiej/ruskiej, zamieszkującej przede wszystkim przedwojenny powiat bielski (0,2% ludności województwa deklarowało narodowość ukraińską).
Jacek Żurek
- [1] Samodzielne powiaty miejskie utworzone dla miast liczących ponad 75 tys. mieszkańców.
- [2] Liczące ponad 25 tys. mieszkańców miasta stanowiące odrębne jednostki samorządowe w ramach powiatu oraz miasta będące powiatami grodzkimi.
- [3] Spis powszechny ludności z 1931 r., drugi i ostatni przeprowadzony w dwudziestoleciu międzywojennym, nie uwzględniał deklaracji narodowości, pozostając przy wyznaniu i języku ojczystym obywateli.
- [4] Językiem ogółu Żydów na wschodzie był jidysz, który ukształtował się w wiekach średnich na podstawie staroniemieckiego, hebrajski zaś, jako język biblijny, miał charakter literacki.
- [5] W spisie powszechnym z 1931 r. wprowadzono możliwość wyboru między tymi dwoma językami, miała ona jednak charakter deklaracji narodowościowej (w istocie istniał jeden język ruski/ukraiński, lecz do świeżej daty narodowości ukraińskiej przyznawała się tylko część Rusinów)
- [6] Białoruskie obwody są odpowiednikiem województw, a rejony polskich powiatów.
- [7] Analogicznie litewskie okręgi odpowiadają województwom, a rejony polskim powiatom.
Bibliografia:
- P. Eberhardt, Migracje polityczne na ziemiach polskich (1939–1950), Poznań 2010.
- Tenże, Polska ludność kresowa. Rodowód, liczebność, rozmieszczenie, Warszawa 1998. Tenże, Przemiany narodowościowe na Białorusi, Warszawa 1994.
- Tenże, Przemiany narodowościowe na Litwie, Warszawa 1997.
- Wysiedlenia, wypędzenia i ucieczki 1939–1959. Atlas ziem Polski, red. W. Sienkiewicz, G. Hryciuk, Warszawa 2008
